OZON TABAKASININ İNCELMESİ

Ozon Tabakası Nedir? 

    Atmosferin katmanlarından stratosfer içinde yer alan ve atmosferdeki ozonların(O3) %90’ının bulunduğu katmana ozonosfer (Ozon Tabakası) denir. Bu katmandaki ozonlar 19 ile 45 kilometre arasında toplanmış haldedir. Bu katmandaki ozonlar iyi huylu ozon (doğal olarak oluşmuş ozon) olarak adlandırılır. Atmosferin troposfer katında bulunan ve atmosferdeki toplam ozonun %10’unu oluşturan, insan etkileri sonucu oluşan ozona ise kötü huylu ozon denir. Bu ozonlar, endüstri atıkları, egzoz gazları, azot oksit türevlerinin güneş radyasyonu ile tepkimeye girmesi sonucu ortaya çıktığı için zararlıdır.

Ozon Tabakasının İşlevi 

    Ozon tabakası dünyadaki yaşam için oldukça önemli yere sahiptir. Güneşten gelen mor ötesi-ultraviyole ışınlar ozon tabakasından geçerken süzülür ve oldukça büyük bir kısmı bu tabaka tarafından tutulur. Bu şekilde yeryüzündeki yaşamı tehdit edecek olan bu ışınların zararı önlenmiş olur. 

Ozon Döngüsü 

    Atmosfere giren ultraviyole ışınları oksijen (O2) üzerinde oluşturduğu etkiyle oksijen molekülleri ozona dönüşebilir. Ozon da kimyasal bazı mekanizmalar ile oksijene dönüşebilir. Bu dönüşüm stratosferde bir denge kurmuştur. 

    İnsanlar ekonomik faaliyetlerinde, ulaşımda, ısınmada ve buna benzer pek çok alanda fosil yakıtlarını kullanır. Bu fosil yakıtların kullanılması atmosferde karbondioksit, metan, azot oksitler ve buna benzer gazların artmasına sebep olur. Bu gazların artması ile atmosfere salınan gazlar atmosferdeki ozon miktarının azalmasına sebep olur ve ozon döngüsünü bozar. Bu olaya “ozon tabakasının incelmesi” denir. 

Ozon Tabakasının İncelmesinin Sebepleri 

    Ozon tabakasının incelmesine sebep olan bir çok beşeri faaliyet vardır. Bu faaliyetler; 

• Çeltik tarlaları ve hayvan çiftlikleri 
• Aerosollerin kullanımı 
• Soğutma işlevli makineler 
• Nitrojen oksit içerikli maddelerin kullanımı 
• Ormanların tahribi 
• Yangın söndürme tüpleri 

Çeltik tarlaları ve hayvan çiftlikleri 

    Çeltik tarlaları ve hayvan çiftlikleri gibi yerler metan gazı ürettiği için ozon tabakasının incelmesine sebep olur. 

Aerosollerin Kullanımı 

    Spreyler, deodorantlar ve parfümler gibi aerosoller de çeşitli gazların atmosfere salınmasına sebep oldukları için ozon tabakası için zararlıdır. 

Soğutma İşlevli Makineler 

    Soğutma için kullanılan klima ve buzdolabı gibi makinelerin sistemlerinde bulunan gazlar da ozon tabakasının incelmesine sebep olur. 

Nitrojen Oksit İçerikli Maddelerin Kullanımı 

    Süpersonik uçaklar, gübreler ve araçların egzozlarından çıkan nitrojen oksitler de oldukça zararlıdır.

    Uçaklar JET-A1 denen özel yakıtları kullanırlar. Bu yakıtlar uçak motoru içinde gaz hale geçen petrol temelli bir yakıttır. Bunun yanısıra araçların kullandığı petrol temelli yakıtlar nitrojen oksit gibi çeşitli gazların egzozlardan salınmasına sebep olur. 

Orman Tahribi 

    Fosil yakıt tüketimleri ve benzeri faaliyetler havadaki karbondioksit oranını artırdığı için ozon tabakasına büyük tehdit oluşturur. Ormanların tahrip edilmesi sonucu artan karbondioksit ile oksijen arasında denge kurulamaz. Sonuç olarak da bu dengesizlik ozon tabakasının incelmesine sebep olur. 

Yangın Tüpleri 

    Yangın söndürme tüpleri günlük hayat için hayati öneme sahip bir üründür. Yangın söndürme tüpleri bu kadar önemli olsa da çeşitli yangın söndürme tüpleri içerdiği bromdan dolayı ozon tabakasına zararlı ürünlerin arasındadır. 

Ozon Tabakasının İncelmesinin Sonuçları 

    Ozon tabakasının incelmesi dünya üstünde yaşanan tüm canlı ve cansız varlıklar için tehlikelidir. Bunun temel sebebi ozon tabakasının güneşten gelen ultraviyole ışınları süzmesi ve zararlı etkilerini azaltmasıdır. Ozon tabakası inceldikçe emilen ultraviyole ışını miktarı azalır ve bu ışınların çeşitli olumsuz etkileri olur. Bu olumsuz etkiler şunlardır; 

• Cilt kanseri 
• Okyanus ekosisteminin bozulması 
• Fotosentez Mekanizmasının Bozulması 
• Kimyasal reaksiyonların hızlanması 

Cilt Kanseri 

    Ozon tabakasının incelmesiyle uv ışınları insanlarda deri kanseri, ben kanseri (melanoma), katarakt ve bağışıklık sisteminin zayıflamasına sebep olur. 

Okyanus Ekosisteminin Bozulması 

    Ultraviyole ışınların balık larvası, karides, yengeç, deniz kestanesi, fitoplanktonve deniz bitkilerine zararlı olduğu çeşitli araştırmalar ile saptanmıştır. Okyanuslardaki mikroskobik canlılar atmosfere salınan karbondioksitin %80’ini depolar ve bu canlıların yaşamının sonlanması sera etkisini artıracaktır. 

Fotosentez Mekanizmasının Bozulması 

    Bitkiler fotosentez yapmak için stomalarını açar ve karbondioksit alırlar. Bu işlem sırasında stomalarından içeri ozon da girer. Ozon girişi olduğunda bitki stomalarını kapatır ve fotosentez yavaşlar ya da durur. Bunlara ek olarak ozonoksidasyonu bitkinin mitokondrilerinin enerji üretmesini engeller ve bitki büyümesini engeller ya da yavaşlatır. 

Kimyasal Reaksiyonların Hızlanması 

    UV ışınları atmosferdeki kirleticilerin kimyasal reaksiyonlarını hızlandırarak hava kirliliğini artırır. Artan hava kirliliği ise hem insan hem de diğer canlı yaşamını çeşitli yönlerden olumsuz etkiler. 

Ozon Tabakasının İncelmesi İçin Alınabilecek Önlemler Nelerdir? 

Ozon tabakasındaki incelmenin durdurulması için alınabilecek bir çok önlem vardır. Bu önlemler şunlardır; 

• Ozon tabakasındaki inceltmeyi azaltmak için öncelikle büyük çaplı değişiklikler gerektiğinden ülkelerin fabrika ve benzeri faaliyetleri ile atmosfere saldığı gazların azaltılması için anlaşmalar yapılmalı. Bu anlaşmalara yapılırken özellikle atmosferi en fazla kirleten ülkelerin imza atması şarttır. 
• Arabaların atmosfere saldığı zararlı gazların azaltılması için toplu taşıma araçları kullanılması teşvik edilmeli. Temiz enerji kaynakları ya da doğaya minumum zararı verecek yakıtları kullanacak araçlar üretilmeli ve bu araçların kullanılması için teşvikler yapılmalı. 
• Oda spreyleri, parfümler ve deodorant kullanımları azaltılmalı ya da doğaya zararsız alternatifler bulunmalı. 
• Soğutma için kullanılan makinelerin çalışma mekanizmaları için doğaya zararsız alternatif sistemler geliştirilmeli. 

    Alınan önlemlerle ozon tabakasındaki incelme durmuş hatta delik kapanmaya başlamıştır. Bu gelişme oldukça iyi olsa da önlemlerin sıkı bir şekilde takip edilmesine devam edilmeli ve süreçteki iyiye gidişin devamlılığı sağlanmalıdır.

Eren KOCAOĞLU

KULLANILAN KAYNAK

Yıldız Kazım, Sipahioğlu Şengün, Yılmaz Mehmet (2011). Çevre Bilimi