EROZYON ve KONTROL YÖNTEMLERİ

Erozyon Nedir?

    Toprağın, bulunduğu yerden su veya rüzgârlarla harekete geçirilerek taşınması olayına erozyon denir. Erozyon doğal süreçlerle veya insan etkinliklerine bağlı olarak oluşur.

Toprak Erozyonu

    İnsan etkinliklerinin bir katkısı olmadan doğal süreçlerle gerçekleşen toprak erozyonu “jeolojik erozyon” olarak adlandırılır. Bir yamacın yüzeyinde hareket eden yağmur ve kar suları bir miktar toprak maddesini de aşağılara sürükler. Fazla eğimli yerlerde toprak, yüzeyden akan suyun yardımına gerek kalmadan yerçekimi ile zaman zaman daha alçak yerlere doğru kayar. Bu durumdaki normal erozyon yavaştır.

Su Erozyonu

    Toprağın yağmur suları ile hareketine su erozyonu adı verilir. Açık olan arazi yüzeyi üzerine yağan şiddetli yağışlar veya karların ani erimeleri sonucunda meydana gelir. Bu erozyon tipinde; arazinin eğim durumu, toprak tipi, vejetasyon yoğunluğu, yağışın miktarı ve yağışın şiddeti etkilidir. Su erozyonu dört tipten oluşur;

·         Yağmur damlası erozyonu (raindrop erosion)

·         Yüzey erozyonu (sheet erosion)

·         Oluk erozyonu (rill erosion)

·         Oyuntu erozyonu (gully erosion)

Rüzgar Erozyonu

    Rüzgârın toprak materyalini taşıma gücü suya nazaran çok düşüktür. Rüzgârla taşınan genellikle küçük olan toprak parçacıkları rüzgârın şiddetine bağlı olarak bir yerden bir yere hareket ederler. Heterojen karakterli bir toprak materyali üzerinde esen rüzgârlar ince materyali beraberinde sürükler ve bir yerde biriktirirler. Rüzgâr erozyonu kurak bölgelerde bitkisiz çıplak sahalarda topoğrafik durumu düz veya hafif eğimli olan arazilerde etkisini gösterir. Esen şiddetli rüzgârlar ince toprak materyalini esiş doğrultusunda sürükleyerek büyük bir toz kümesi şeklinde taşırlar. Taşınan materyaller bitki örtüsünün bulunduğu yerlere yığılır ve buralarda küçük tepecikler meydana gelir. Rüzgâr erozyonu ile taşınan ince materyal toprakların verimlilik gücünü azalttığı gibi, bu materyallerin bir yerde yığılması sonucunda da üzerinde tarım yapılan arazilerde tahribata yol açar.

Erozyon Kontrol Yöntemleri

    Erozyonun tamamıyla önlenmesi neredeyse mümkün değildir. Ancak belli koşullar altında ve belli metotlar uygulanmak suretiyle erozyonun yapacağı tahribat ve zarar azaltılabilir veya kısmen kontrol altına alınabilir. Erozyonu önlemede ilk yapılacak iş erozyona uğrayan sahanın eğim şartlarını ortaya koymak ve bu eğim değerine bağlı olarak erozyonun şiddetini hesaplamaktır. Buna göre belli eğim derecelerine bağlı olarak değişkenlik gösteren erozyonu önlemek için bazı tedbirler almak gerekir. Çünkü her eğim derecesinde ortaya çıkacak erozyon, bazı ön tedbirler alınmak suretiyle kısmen önlenebilir. Bunun anlamı ise, bir arazi parçasının eğim derecelerine ve değerlerine bağlı olarak ekim alanlarına ayrılması, onun erozyona karşı olan direncini arttırır. Buna göre; az eğimli sahalar genellikle tarım alanlarına, orta ve dik eğimli sahalar mera ve otlaklara, dik veya çok dik eğimli sahalar ise ormanlık alanlara dönüştürülmek suretiyle erozyona karşı en iyi biçimde korunmuş olurlar.

    Diğer bir kontrol yöntemi olan konturlara uygun ekim yapmak. Genellikle hafif eğimli sahalarda erozyondan korunmak için alınan tedbirlerin başında konturlara uygun şekilde ekim yapmak gelir. Bu sahalarda farklı eğimlere paralel olarak sıralar veya şeritler boyunca ekim yapılır. Ekilen bitkiler o sahada sanki minyatür küçük birer taraça görevi yaparak yağışlarla gelen suyu tutma eğilimi gösterirler. Bu şekilde yüzey akışını yavaşlatmak suretiyle absorbsiyon arttırılır. Buna karşılık yüzeysel akış minimum düzeye getirilir. Bunun sonucunda ise, daha fazla suyun toprakta kalması sağlanır.

    Bir diğer erozyon kontrol yöntemi ise şerit halinde ekim yapmaktır. Erozyon kontrolünde en başarılı koruma yöntemi şeritler halinde ekimdir. Şerit ekimlerinde ekilecek kültür bitkilerinin belli sıralar içinde ekilmesi gerekmektedir. Bu sıralamada gevşek ve dağınık ekim düzeni gösteren ve daha derin sürümle ekilmiş bir şeridin hemen önünde sık ve sığ kök sistemi ile toprağı tutucu etkide bulunan alfalfa ve yonca tipi çayır otlarının ekilmesi korumada yardımcı olmaktadır. Şerit ekimi hafif eğimli saha ile devamlı aynı karakterde, yani yeknesak görünümlü eğim üzerinde tatbik edildiği zaman başarılı sonuçlar vermektedir.  

Mustafa CEYLAN