BİR ÇEVRE SORUNU OLARAK: HASTALIK SALGINLARI VE BÖCEK İSTİLASI

HASTALIK SALGINLARI 

    Bulaşıcı hastalıklar, yaygın olarak görülen biyolojik tehlikelerin başında gelmektedir. Bunlar zararlı mikroorganizmaların (virüs, bakteri, parazit) neden olduğu, canlıların bağışıklık sistemini bozarak salgına dönüşebilen insan, hayvan ve bitki hastalıklardır (Sipahioğlu, Yıldız ve Yılmaz, 2005).         Canlıların büyük düşmanı olan mikropların ve taşıyıcıların (böcek ve diğer hayvanlar) zararları, yalnızca ürettikleri, çaldıkları yerle ve hemen yakın çevresi ile sınırlı değildir. Bunlar bazı doğal olaylara ve insanların çeşitli etkinlikleriyle yayılarak Dünya’nın büyük bölümünde afet boyutunda pandemiklere, ölümlere ve ekonomik kayıplara neden olabilmektedir (Sipahioğlu, Yıldız ve Yılmaz, 2005). 

ÖNEMLİ BULAŞICI HASTALIKLAR 

    Tarih boyunca birçok kez salgınlar yaşanmış, milyonlarca insanın ölümüyle neticelenmiştir. Tıbbın günümüzdeki kadar gelişmemiş ve karantina uygulamalarının olmaması ölümleri çoğaltmıştır. 

1- Veba: Fare konaklı bir hastalıktır. Vebalı farelerin üzerinde yaşayan pireler, farelerin kanını emdikten sonra insanı ısırır ve hastalığı bulaştırır. Yüzlerce yıl boyunca insanlığı etkisi altına almış ve kitlesel ölümlere sebep olmuştur. Tarihsel olarak vebayla ilgili üç büyük dalgadan ve bu dalgaların yarattığı salgınlardan bahsedilebilir. Dünyada 541, 1347, 1894 yıllarında kaydedilmiş ve her seferinde yüksek ölümlere neden olmuştur. Hepsinin farklı yayılma yolları ve coğrafi kaynakları bulunur(Parıldar, 2020). 

2- Çiçek Hastalığı: Geçmişte büyük bir tehdit olarak ortaya çıkan ve ciddi salgınlara, ölümlere neden olan bir tür viral enfeksiyondur. Başta çocuklar olmak üzere her yaş grubundaki kişilerde görülen, irinli kabarcıklar dökerek yüzde izler bırakan, ateşli, ağır ve bulaşıcı bir hastalıktır. Hastalık, damlacık yolu ile yüz yüze temas ve hastalığa yakalanan kişilerin giysi ve yatak takımları ile bulaşabilmektedir. 

3- Yiyecek Ve İçeceklerle Geçen Hastalıklar 

A) Kolera: Koleranın su ve kişisel hijyenin yetersiz olduğu yerlerde görülme olasılığı daha yüksektir. Kirli su ile sebze ve meyvelerin yıkanması koleranın bulaşma nedenleri arasında yer alır. Kanalizasyon sisteminin içme ve kullanma sularına karıştığı aşırı yağmur, sel, deprem gibi doğal afetlerden sonra görülme riski yüksektir. Koleradan tam koruyan bir aşı bulunmamaktadır. Bu nedenle temiz suya sahip olmak sağlık için temel gerekliliktir. 

B) Hepatit A: Dışkı ile yayıldığı için temiz olmayan su kaynakları ve bu sularla yıkanmış gıdalar virüsün yayılmasında büyük risk oluşturur. Hepatit A aşısı korunmada etkindir. Ellerin yıkanması ve yemeğin düzgün pişirilmesi diğer korunma yollarıdır. 

C) Tifo: Kirli yiyecek veya sularla bazen de enfekte olmuş biriyle doğrudan temas yoluyla geçer. Tifo hastalığının endemik olduğu gelişmekte olan ülkelerde, çoğu vaka kirli içme sulardan kaynaklanır. 

4- Grip Pandemileri 

A) Rus Gribi: 1889-1890 yıllarında etkili olmuş ve dünyada 1 milyon kişinin ölümüne yol açmıştır. 

B) İspanyol Gribi: Tarihteki grip salgınlarının en büyüğü olarak bilinir. İspanyol gribine yakalanan insan sayısı yaklaşık olarak 500 milyondur. Salgından hayatını kaybedenlerin sayısı ise 50 milyonun üzerindedir. 

C) Asya Gribi: Dünya genelinde 1 - 4 milyon arasında insanın ölümüne neden olmuştur. 

D) Hong Kong Gribi: Grip virüslerinin neden olduğu bulaşıcı bir solunum hastalığıdır. Bir milyon civarında insanın ölümüne yol açmıştır. 

E) Domuz Gribi: Sıklıkla kış aylarında görülür ve mevsimsel grip hastalığı ile aynı belirtilere sahiptir. Domuz gribi domuzlardan, kuşlardan ve insanlardan gelen çeşitli virüslerin birleşimidir. 

5- HIV/AIDS: Kan ve korunmasız cinsel temas yoluyla bulaşan ve vücudun çeşitli dokularına yerleşebilen, ancak esas etkilerini bağışıklık sistemi üzerinde gösteren bir virüstür. 

6- Ebola: Ebola virüsü hastalığına neden olan virüsler Sahra altı Afrika’da bulunur. İnsanlar enfekte bir hayvan, Ebola virüsü bulaşmış hasta, ölü bir kişiyle doğrudan temas yoluyla virüsü alabilir. 

7- Taşıyıcılar Aracılığıyla Bulaşan Hastalıklar 

A) Sıtma: Plazmodium adı verilen bir parazitin sebep olduğu ateşli bir hastalıktır. Parazit, dişi anofel sivrisineklerin ısırıkları yoluyla insanlara ulaşır. 

B) Uyku Hastalığı (Afrika tripanosomiyazisi): Sahraaltı Afrika bölgesinde bulunan çeçe sinekleri tarafından bulaştırılan parazit kaynaklı bir enfeksiyondur. 

8- Koronavirüsler 

A) SARS: Hastalığa SARS coronavirüs neden olmaktadır. Koronavirüsler, hayvan ve insanlarda üst solunum yolu enfeksiyonlarına neden olan bir virüs türüdür. 

B) MERS: İnsandan insana yakın temas yolu ile yayılan ve ateş, öksürük ve nefes darlığı ile belirti veren MERS-CoV enfeksiyonu, tüm yaşlarda görülebilmektedir 

C) Koronavirüs hastalığı 2019 (COVID-19): İlk vaka ile Çin'in Hubei eyaletinin Vuhan şehrinde 2019 yılının Aralık ayının sonlarında solunum yolu belirtileri (ateş, öksürük, nefes darlığı) gelişen bir grup hastada yapılan araştırmalar sonucunda 13 Ocak 2020’de tanımlanan bir virüstür. Salgın başlangıçta bu bölgedeki deniz ürünleri ve hayvan pazarında bulunanlarda tespit edilmiştir. Daha sonra insandan insana bulaşarak Çin Halk Cumhuriyeti’nin bütün eyaletlerine ve tüm dünya ülkelerine yayılmıştır. 

BÖCEK İSTİLASI 

    Böcek istilası, zararlı böceklerin bir bölgede aşırı derecede artmasıyla veya bu böceklerin başka bir bölgeye taşınmasıyla ortaya çıkan istiladır. Böcek istilalarından en yaygını ve en zararlısı, belirli atmosferik koşullarda sayıları artan ve sürüler hâlinde başka bölgeleri etkileyen çekirgelere bağlı olarak ortaya çıkan afettir. Özellikle Kuzey Afrika’da ve Arabistan yarımadasında yaygın olarak bulunan çöl çekirgeleri, en çok tanınan ve biyolojik afete dönüşebilen olaylara neden olan çekirge türleridir. Bu çekirgeler tarımsal ürünlerde büyük zararlara yol açmaktadır. (Sipahioğlu, Yıldız ve Yılmaz, 2005) 

İstilacı Böcek Türleri 

1- Vampir Kelebek: 2007 yılında Doğu Karadeniz üzerinde fındık bahçelerinde ve fasulye gibi tek yıllık bitkilerde görülmeye başlandı. O günlerde vampir kelebek büyük bir telaşa neden olmuştur. 

2- Turunçgil Uzun Antenli Böceği: Genelde yapraklı bitkilerle beslenmeyi tercih eden ve larvalarını ağaçların dış kabuklarına oyuklar açıp bırakarak üreme gösterebilen, konukçu bitkinin ölümüne neden olan bir böcek türüdür 

3- Meşe Ağkanatlı Tahta Kurusu: Kuzey Amerika ve Güney Kanada’da bulunduğu düşünülmekte olan tür ülkemizde 2003 yılında ilk kez görülmüştür. Bu zararlı tür sapsız meşe, saplı meşe, tüylü ve Istranca meşeleri gibi türlerde görülmektedir. 

4- Çılgın Sarı Karınca: Hem bitkilerde hem de diğer canlılarda hasara neden olan baskın bir karınca türüdür. Bitki örtüsünü bozar ve diğer canlılara saldırır. 

Güldane YİĞİT

KULLANILAN KAYNAKLAR

Parıldar, H. (2020). Tarihte Bulaşıcı Hastalık Salgınları. Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dergisi, 30(Ek sayı), 19-26. 

Sipahioğlu, Ş. Yılmaz, M. Yıldız, K. (2005). Çevre Bilimi ve Eğitimi (2.Baskı). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.